🏛️ Ο Λόφος και το Μνημείο του Φιλοπάππου

 

Ο λόφος Φιλοπάππου, γνωστός στην αρχαιότητα ως λόφος των Μουσών, βρίσκεται νοτιοδυτικά της Ακρόπολης και συνδέεται με τους λόφους της Πνύκας και του Αστεροσκοπείου (λόφος Νυμφών). Στην κορυφή του δεσπόζει το Μνημείο του Φιλοπάππου, ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα ρωμαϊκής εποχής στην Αθήνα.

Η παλαιότερη ονομασία του λόφου, «Σέγγιο», προέρχεται πιθανότατα από την ιταλική λέξη segno («σήμα»), καθώς κατά τη Φραγκοκρατία υπήρχε εκεί σταθμός σημάτων που επικοινωνούσε με παρατηρητήρια του Σαρωνικού. Σήμερα, γύρω του εκτείνονται οι συνοικίες Κουκάκι, Πετράλωνα, Ασύρματος και Ακρόπολη, ενώ στη νότια πλευρά βρίσκεται το θέατρο Δόρα Στράτου.

Το Μνημείο του Φιλοπάππου

Το Μνημείο ανεγέρθηκε προς τιμήν του Γάιου Ιουλίου Αντιόχου Φιλοπάππου, εγγονού του τελευταίου βασιλιά της Κομμαγηνής, Αντιόχου Δ΄. Ο Φιλόπαππος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα μετά την προσάρτηση της πατρίδας του από τη Ρώμη, όπου αναγνωρίστηκε ως Αθηναίος πολίτης και τιμήθηκε με τον τίτλο του Υπάτου (90–100 μ.Χ.).

Χτισμένο μεταξύ 114–116 μ.Χ., πιθανόν με μέριμνα της αδελφής του, Ιουλίας Βαλβίλλας, το μνημείο είχε τον χαρακτήρα μαυσωλείου. Κατασκευάστηκε από πεντελικό μάρμαρο πάνω σε βάθρο από πωρόλιθο, και περιλάμβανε ταφικό θάλαμο ύψους 9 μ. και εμβαδού 7x5 μ., στον οποίο φυλασσόταν η σαρκοφάγος του Φιλοπάππου.

Η πρόσοψη του μνημείου ήταν πλούσια διακοσμημένη με ανάγλυφες παραστάσεις και ανδριάντες:στο κέντρο ο Φιλόπαππος καθισμένος,δεξιά του ο παππούς του Αντίοχος Δ΄ και αριστερά ο Σέλευκος Α΄ Νικάτωρ, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών.

Οι επιγραφές που σώζονται μαρτυρούν την τριπλή ταυτότητα του Φιλοπάππου:ως Αθηναίου πολίτη («Φιλόπαππος Επιφάνους Βησαιεύς»),ως Έλληνα βασιλιά («Βασιλεύς Αντίοχος Φιλόπαππος Βασιλέως Επιφανούς Αντιόχου»),και ως Ρωμαίου πολίτη (“C. Julius f(ilius) Antiochus Philopappus”).

Ανασκαφές και Διατήρηση

Το μνημείο παρέμεινε άθικτο έως τον 15ο αιώνα, όπως το περιγράφει ο περιηγητής Κυριακός ο Αγκωνίτης το 1436. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν το 1898, ακολούθησαν αναστηλώσεις το 1899, ενώ νέες έρευνες από τον Ιωάννη Τραυλό το 1957 αποκάλυψαν λεπτομέρειες του ταφικού θαλάμου.

Σήμερα σώζονται τα δύο τρίτα της πρόσοψης, καθώς μεγάλο μέρος του μνημείου καταστράφηκε με την πάροδο των αιώνων. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι τμήματα του μαρμάρου του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του μιναρέ του Παρθενώνα κατά την Τουρκοκρατία.

Συνολική Εικόνα

Το Μνημείο του Φιλοπάππου, επιβλητικό αλλά και κομψό, συνδυάζει ελληνική και ρωμαϊκή αρχιτεκτονική τέχνη. Αποτελεί σύμβολο τιμής και μνήμης, αλλά και σημαντικό ιστορικό σημείο της Αθήνας, που ενώνει το αρχαίο παρελθόν με τη ρωμαϊκή κληρονομιά.

Από την κορυφή του λόφου, το βλέμμα του Φιλοπάππου –όπως και κάθε επισκέπτη σήμερα– αντικρίζει την Ακρόπολη, θυμίζοντας τη διαχρονική σχέση της πόλης με την ιστορία, την τέχνη και την ανθρώπινη μνήμη.